Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ (Charles A. Coulombe)

Gnosis, τεύχος 45, Φθινόπωρο 1997

 Η κρυφή «Εκκλησία της Αγάπης» που βρίσκεται πάνω και πέρα από την εξωτερική Εκκλησία του Πέτρου.

Υπάρχει στ’ αλήθεια;

Μια σύντομη ιστορική αναδρομή της ιδέας.

Γνωρίζεις, χωρίς αμφιβολία, αγαπητέ Άγνωστε Φίλε, ότι αρκετοί διακηρύσσουν την δοξασία την αποκαλούμενη «των δύο εκκλησιών»: της εκκλησίας του Πέτρου και της εκκλησίας του Ιωάννη ή των δύο «εποχών», της εποχής του Πέτρου και της εποχής του Ιωάννη. Γνωρίζεις επίσης ότι πολλές φορές μια από τις κύριες διδασκαλίες αυτής της δοξασίας είναι το πνεύμα του Ιωάννη, του μαθητή που αγαπούσε ο Χριστός, αυτού που έγειρε στο στήθος του και άκουσε το χτύπημα της καρδιάς του , θα αντικαταστήσει την εκκλησία του Πέτρου ή κυρίως του Παπισμού που είναι το ορατό της σύμβολο και η οποία φτάνει στο τέλος της. Με αυτό τον τρόπο διδάσκει ότι η «εξωτερική» εκκλησία του Πέτρου θα ανοίξει το δρόμο για την «εσωτερική» εκκλησία του Ιωάννη που θα είναι αυτή της τέλειας ελευθερίας.

(Valentin Tomperg, “Διαλογισμοί επί του Ταρώ”)

Από το 312 μ. Χ. τουλάχιστον, όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος νίκησε τον ανταγωνιστή του Λίκυνο στη γέφυρα του Μίλβα, ο Χριστιανισμός έγινε το μέγα γεγονός στο Δυτικό πολιτισμό. Τους τελευταίους δύο αιώνες η παγκόσμια κυριαρχία της χριστιανικής κουλτούρας –παρά την έλλειψη πίστης εκατομμυρίων Χριστιανών- βοήθησε στην εξάπλωση της χριστιανικής επίδρασης.

Πάντα όμως υπήρχε κάτι παράδοξο στην καρδιά του Χριστιανισμού. Είναι το ότι η θρησκεία που διδάσκει την ειρήνη μπορεί να ευλογεί τον πόλεμο, ότι τα λόγια της αγάπης μπορούν να φέρουν διώξεις, ότι η επιμονή στην αυταπάρνηση μπορεί να επιτρέψει την σκανδαλώδη ικανοποίηση του εαυτού τους στους αρχηγούς της. Από την εποχή των Ευαγγελίων οι Χριστιανοί αλλά και οι μη Χριστιανοί ασχολήθηκαν με αυτές τις αντιφάσεις και πρότειναν πολλές διαφορετικές λύσεις.

Μία από τις πιο δημοφιλείς, τουλάχιστον μέχρι το 18^ο αιώνα, ήταν αυτή που αναφέρονταν στην Εκκλησία του Ιωάννη.

Με λίγα λόγια, η ιδέα αυτή λεει ότι μαζί με την ιστορική εκκλησία, με επικεφαλής τον Άγιο Πέτρο, υπήρχε και μια άλλη η οποία δόθηκε από το Χριστό στον Άγιο Ιωάννη. Η Εκκλησία του Πέτρου, ανάλογα με το ποιος εκφέρει την άποψη, είναι είτε η Καθολική Εκκλησία, είτε οι Καθολικοί, οι Ορθόδοξοι, οι Αγγλικανοί και οι Λουθηριανοί μαζί. Αυτοί είναι υπεύθυνοι για όλα τα σκάνδαλα, τις Σταυροφορίες, την Ιερά Εξέταση, αλλά, πάνω απ’ όλα, για τους νόμους. Αυτή είναι η εξωτερική Εκκλησία που έχει ως σκοπό «τους πολλούς» (hoi polloi στο κείμενο - ΣΤΜ), τους μη πνευματικούς που χρειάζονται κάποιο μέρος για να πάνε την Κυριακή.

Σε αντίθεση με αυτή την εκκλησία του νόμου υπάρχει η εκκλησία της αγάπης, η Εκκλησία του Ιωάννη. Αυτή είναι εντελώς πνευματική και σίγουρα δεν χρειάζεται οργάνωση όπως στην εξωτερική εκκλησία.

Ανάλογα με το από ποιόν παίρνεται τις πληροφορίες, ίσως να μη χρειάζεται υλικά μυστήρια η ακόμη οποιαδήποτε επαφή μεταξύ των μελών της. Μπορεί να θεωρείτε ως μια ολοκληρωτικά πνευματική αδελφότητα υψηλοφρόνων ψυχών, μερικές φορές πολύ αγνή για να συναθροίζεται στη γη αλλά αναμένει την ένωση στον ουρανό.

Μερικοί συγγραφείς έχουν φτάσει στο σημείο να υποστηρίζουν ότι υπάρχει ένα είδος αποστολικής διαδοχής για την Ιωαννική Εκκλησία. Αρχίζει, φυσικά, με τον Άγιο Ιωάννη, τον μυστηριώδη μαθητή που «ηγάπα ο Ιησούς». Όπως είναι φυσικό, η μυστικιστική ροπή του Ευαγγελίου του και ο ενορατικός πλούτος της Αποκάλυψης προσελκύουν όλα τα είδη των υποθέσεων. Υπάρχουν απόκρυφα κείμενα που αποδίδονται σ’ αυτόν, όπως συμβαίνει και με τους περισσότερους Αποστόλους. Μερικές από αυτές τις υποθέσεις προτείνουν την άποψη ότι είχε λάβει μια αποκάλυψη η οποία δεν είχε δοθεί στους υπόλοιπους μαθητές.

Μετά από αυτόν, η «Ιωαννική Διαδοχή» εξελίχθηκε σε μια από τις δύο ή και στις δύο κατευθύνσεις: τους πρώιμους Γνωστικούς και / ή σε αυτούς από τους αναγνωρισμένους ως Πατέρες της Εκκλησίας, που είχαν μυστικιστικό υπόβαθρο (όπως ο Κλήμης ο Αλεξανδρέυς και ο Ωριγένης). Σε μια πιο ορθόδοξη τάση, η διαδοχή θα μπορούσε να συνεχίζει μέσω του Johannes ScotusErigena μέχρι το μεσαιωνικό σχολείο του Chartres, του Αγίου Bonaventare, διαφόρων Φραγκισκιανικών σχολών, κάποιων εκ των Βενεδικτίνων του μεσαίωνα (η Αγία Hildegard von Bigenμνημονεύεται συχνά σήμερα), των μυστικιστών του Rhineland και των Ισπανών Καρμελιτών που περιλαμβάνουν την Αγία Teresa της Avila και τον Άγιο Ιωάννη του Σταυρού.

Η πιο ετερόδοξη τάση θα ανακάλυπτε τα ίχνη της μέσω των Καθαρών, των Ναϊτών, των πρώιμων Ελευθεροτεκτόνων και των Ροδοσταύρων του 16^ου αιώνα.

Όπως και να είναι, υπάρχουν πάλι δύο αντιλήψεις σχετικά με τη σύσταση της Ιωαννικής Εκκλησίας: ή ότι είναι μια συνειδητή μυστική οργάνωση η οποία λειτουργεί μέσα στην Εκκλησία του Πέτρου, ή ότι απλά ήταν μια συνέχεια ορισμένων ιδεών οι οποίες εμφανιζόταν από καιρό σε καιρό στους ανθρώπους που θελγόταν από τις ιδέες αυτές. Και στις δύο περιπτώσεις, αυτή έγινε μια εφεδρική θεωρία στην εσωτεριστική βιβλιογραφία. Με κάποιο τρόπο ξαναδουλεύτηκε και αποτελεί ένα κεντρικό μοτίβο στα βιβλία "Holy Blood, Holy Grail" και "The Spear of Destiny".

Με την μορφή που την ξέρουμε, αυτή η ιδέα ίσως έχει τις ρίζες τις στα επακόλουθα της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης. Τμήμα αυτής της άποψης υπήρξε η κατηγορία για γενική διαφθορά -όχι μόνο των ηθών αλλά και της δοξασίας και των λειτουργικών πρακτικών- αυτού του τμήματος που είχε υπάρξει, για την συντριπτική πλειοψηφία των ευρωπαίων, η μία αληθινή Εκκλησία.

Αφού είχε αποτιναχθεί ο "ζυγός της Ρώμης", πολύ γρήγορα αποκαλύφθηκε ότι η ανθρώπινη μικρότητα δεν είχε εγκαταλειφθεί μαζί με την εξουσία και τα δόγματα της Εκκλησίας, γεγονός που ανακάλυψαν άτομα όπως ο Johann Arndt (1555 - 1681) και ο Jacob Boehme (1575 - 1624). Εάν μη τι άλλο, υπήρχε λιγότερος χώρος για τις μυστικιστικές τους εμπειρίες στο Λουθηρανικό κατεστημένο των ημερών τους από ότι υπήρχε στο σύγχρονό τους Καθολικισμό.

Η εμπειρία του Boehme της άμεσης ενοίκισης του Λόγου δεν ήταν δημοφιλής μεταξύ του τοπικού Λουθηρανικού κλήρου. Επιπλέον, αν και μέχρι το τέλος της ζωής του εξακολουθούσε να παρακολουθεί τις Λουθηρανικές τελετές (όποτε του το επέτρεπαν), μιλούσε για την εκκλησία ως ένα πνευματικό αντικείμενο, υπερβαίνοντας τα εκκλησιάσματά τους.

Κι ενώ τα έργα του Boehme δεν διαβαζόταν τόσο πολύ, του Arndt διαβαζόταν. Επιπλέον ο Arndt ήταν πολύ επηρεασμένος από τα έργα του Thomas a Kempis, του Johannes Tauber, του HenrySuso και άλλων μεσαιωνικών μυστικιστών. Και για τους δύο άντρες, η ιδέα μιας εσωτερικής Εκκλησίας η οποία δεν περιορίζεται από τα όρια των κατεστημένων αλλά που με κάποιο τρόπο περιβάλει όλους τους καλούς Χριστιανούς, θα γινόταν πραγματικότητα.

Ακόμη περισσότερο αυτό ήταν αλήθεια για όσους εμπνεύστηκαν από αυτούς τους δύο. Αυτή είναι πιθανόν η τελική προέλευση της σημερινής άποψης για την Εκκλησία του Ιωάννη. Ενώ οArndt έγινε έμμεσα ο πρόδρομος των Pietists (των οποίων η ιστορία είναι εκτός του αντικειμένου του άρθρου), ο Boehme ενέπνευσε έναν αριθμό κινημάτων που είναι σχετικά με την υπόθεσή μας. Στην πραγματικότητα μπορούμε να πούμε ότι ο Boehme ήταν ο εμπνευστής των εμπνευστών του σύγχρονου εσωτερισμού.

Louis-Claude de Saint-Martin (1743-1803)

Ο μεγάλος εκλαϊκευτής του Boehme ήταν ο πολύ γνωστός "Άγνωστος Φιλόσοφος" Louis-Claude de Saint-Martin (1743-1803). Ιδρυτής του Μαρτινισμού και γι' αυτό έμμεσος ιδρυτής πολλών εσωτεριστικών ταγμάτων και σχολών, ήταν πολύ καλά πληροφορημένος για τις διαφορές ανάμεσα στη Διοίκηση της Καθολικής Εκκλησίας, μέσα στην οποία μεγάλωσε, και τις μυστικιστικές εμπειρίες ανθρώπων όπως ο Boehme. Στα γραπτά του ο Saint-Martin γνωστοποίησε ότι, όπως ο άνθρωπος ωριμάζοντας αποκτά μια συνεχώς ανώτερη αίσθηση του ήθους και της απευθείας εμπειρίας του Θεού, η οργάνωση της Εκκλησίας θα μπορούσε να σβήσει ή, πράγμα που σημαίνει το ίδιο, να καταστεί τελείως πνευματική. Στάθηκε κριτικά απέναντι στον κλήρο της εποχής του και ποτέ δεν κουράστηκε να επαναλαμβάνει το ρητό: "η Εκκλησία είναι ο Ιερέας αλλά οι ιερείς νομίζουν ότι αυτοί είναι η Εκκλησία".

Παρόλα αυτά, οι δύο πιο διάσημοι μαθητές του Saint-Martin, ο Franz von Baader και ο Joseph de Maistre, ήταν ένθερμοι απολογητές της Εκκλησίας. Ο ίδιος ο Saint-Martin, μεταξύ της κριτικής του για τους ιερείς, χαρακτήριζε τις προτεσταντικές ομάδες ενάντιες στον Καθολικισμό. Για τον Saint-Martin, εάν υπήρχε μια Εκκλησία του Ιωάννη, δεν θα ήταν ούτε ορατή ούτε εντελώς διαχωρισμένη από αυτή στην οποία ανήκε.

Αλλά ήταν με κάποιον άλλο, σύγχρονό του, τον Karl von Eckertshausen (1752-1803), γνωστόν πρωτύτερα για τα Καθολικά λατρευτικά του βιβλία και τα φιλομοναρχικά φυλλάδιά του, που τελικά άνθησε η σύγχρονη άποψη για την Εκκλησία του Ιωάννη. Εάν το βιβλίο του Eckertshausen "The Cloud above the Sanctuary" δεν είναι η πρώτη αναφορά της "εσωτερικής Εκκλησίας της Αγάπης", είναι τουλάχιστον η πρώτη περιγραφή της με τη σημερινή μορφή. Όπως το θέτει ο Lewis Spence, για τον Eckertshausen η αληθινή κοινωνία με αυτή την κρυφή εκκλησία απαιτεί "την ενδόμυχη αντίληψη των πνευματικών πραγμάτων και με αυτή την αίσθηση παρούσα είναι δυνατή η αρχή της Αναγέννησης αντιλαμβανόμενης ως τη διαδικασία της βαθμηδόν εξάλειψης του πρωτοπατορικού αμαρτήματος. Το 1801, ένα χρόνο μετά την εμφάνιση αυτού του βιβλίου, εκδόθηκε μια παρόμοια εργασία από ένα Ρώσο, τον Chevalier Lopoukine. Είχε τον τίτλο "Characteristicsof the Interior Church" και έλεγε σχεδόν τα ίδια με το βιβλίο του Eckertshausen.

Ο αντίκτυπος των δύο αυτών βιβλίων και της άποψης που εκπροσωπούσαν, τη σύνδεση, δηλαδή, με μια πιο πνευματική, αόρατη εκκλησία, ήταν ιδιαίτερα μεγάλος. Πολύ καιρό μετά την εμφάνισή τους, η εσωτερική κοινωνία με αυτή την εκκλησία παρέμεινε ως στόχος της εσωτερικής και απόκρυφης πρακτικής.

Έτσι θα ήταν χρήσιμο να δούμε τις απόψεις διαφόρων συγγραφέων που αφορούν την ανεξάρτητη ύπαρξη μιας Ιωαννικής Εκκλησίας και τη σχέση που υπάρχει -εάν υπάρχει- με την Ορατή Εκκλησία. Οι συγγραφείς μας θα είναι ο Eliphas Levi, ο A. E. Waite, ο Vladimir Soloviev και ο Valentin Tomberg ώστε να αντιπροσωπεύουν μια χρονική και γεωγραφική ευρύτητα.

Eliphas Levi (1810-1875)

Ο Γάλλος Eliphas Levi (1810-1875), του οποίο το πραγματικό όνομα ήταν Alphonse-Louis Constant είναι σήμερα ευρύτατα αναγνωρισμένος ως ο αναβιωτής της τελετουργικής μαγείας και της Καμπαλά. Τα γραπτά του για πολλούς είναι περίπλοκα και οι απόψεις του φαίνεται να ποικίλουν από βιβλίο σε βιβλίο, ακόμη κι από κεφάλαιο σε κεφάλαιο. Παρόλα αυτά, η γνώμη του επί του θέματος, ως γνώμη ενός ανθρώπου που είχε εισαχθεί σε ιεροδιδασκαλείο, το εγκατέλειψε κι έγινε διδάσκαλος του εσωτερισμού, θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη.

Οι διαμαρτυρίες του Levi εναντίων της Εκκλησίας, που απέρρεαν από τις ημέρες του ιεροδιδασκαλείου, είναι ίσως γνωστές. Ο αρχικός του ενθουσιασμός για την πίστη του ήταν ασυγκράτητος: "Μέσα από τα μυστήρια της Καθολικής Εκκλησίας έχω δει το άπειρο. Η καρδιά μου γέμισε με πάθος για ένα Θεό που θυσιάζεται μέσα στον άρτο για να θρέψει τους ανθρώπους. Η ευγενής εικόνα του θυσιασμένου αμνού φέρνει δάκρυα στα μάτια μου και η καρδιά μου σπαρταρά στο γλυκό όνομα της Μαρίας".

Η απόλυση όμως ενός αγαπητού του δασκάλου από το ιεροδιδασκαλείο αποκάλυψε την πιο άσχημη πλευρά της Εκκλησίας στον νεαρό Constant: "Με δίδαξε πόσο λίγο νοιαζόταν οι εκκλησιαστικές αρχές για τις διδασκαλίες του και πόσο πολύ οι αρετές ενός τέτοιου ανθρώπου αποδοκιμάστηκαν από αυτούς ακριβώς που θα έπρεπε να τις αποδέχονται και να τις ενθαρρύνουν. Αναρωτιέμαι κατά πόσο οι ιερείς πίστευαν στο Θεό γιατί εγώ, που η πίστη μου στηρίχθηκε στην αγάπη και μόνο, τρέμω στην ιδέα να τη δω να πέφτει σε τέτοια χέρια".

Η κατάσταση δεν βελτιώθηκε πολύ με την εγγραφή του στο ανώτερο ιεροδιδασκαλείο του St. Sulpice όπου οι κύριες αρετές που οδηγούσαν στην επιτυχία ήταν: "επαρκής μνήμη για να συντηρείς τα παλιά επιχειρήματα των σχολαστικών, λίγη παλαιομοδίτικη λεπτότητα ώστε να τα επαναφέρεις στη Γαλατική μούχλα και μια γλώσσα ικανή να επαναλαμβάνει και να στριφογυρίζει αιτίες για να προσαρμοζόμαστε σε αυτή την κατάσταση. Προσθέστε σ' αυτό ένα άκαμπτο ύφος ένα κάπως λιπαρό δέρμα, λαδωμένα μαλλιά, ένα αισχρό ράσο, βρώμικα χέρια, χαμηλωμένα μάτια και θα αντιληφθείτε πιο θεωρούν ως πρότυπο καλού μαθητή και θαυμάσιου ιεροσπουδαστή σ' εκείνο το μέρος".

Αλλά στο τέλος ήταν η άρνηση του Levi να πιστέψει ότι ο Θεός της αγάπης μπορούσε να δημιουργήσει την κόλαση καθώς και η επιθυμία του για την γυναικεία αγάπη (αν και όχι, όπως έλεγαν, μιας συγκεκριμένης γυναίκας) που τον οδήγησαν να αφήσει το ιεροδιδασκαλείο. Η επακόλουθη ανακάλυψη της Καμπαλά και της τελετουργικής μαγείας, οι περιπέτειές του με διάφορες εσωτεριστικές ομάδες και οι μύησή του και η αποχώρησή του από τον Ελευθεροτεκτονισμό, όλα αυτά χρωμάτισαν τις θρησκευτικές του απόψεις. Στο τέλος της ζωής του τον περιποιούταν ένας Ιησουίτης ιερέας. Ενταφιάστηκε στην εκκλησία του St. Francis Xavier έχοντας ζήσει και έχοντας πεθάνει Καθολικός.

Φυσικά ο Levi θεωρούσε πάντα τον εαυτό του Καθολικό. Συχνά μας δείχνει -λίγο περίπλοκα μερικές φορές- πως μια μαγική δοξασία ή κάποια Καμπαλιστική πρακτική είναι συμβατή με τον Καθολικισμό ή, στην πραγματικότητα, συμπληρώνει ότι προσπαθεί να εκφράσει η θρησκεία. Παρόλα αυτά, τα σημεία των έργων του που αφορούν την εκκλησία αμφιταλαντεύονται μεταξύ της επιμονής στην υποταγή της εξουσίας της και της καταδίκης αυτή της ίδιας εξουσίας ως στενοκέφαλης και αντιμυστικιστικής.

 Μιλάει για μια εκκλησία που υπερβαίνει όλα τα δόγματα και τα σύνορα (θυμίζοντάς μας την Ιωαννική Εκκλησία την οποία αναζητούμε) αλλά αρνήται να την τοποθετήσει υλικά οπουδήποτε εκτός της Καθολικής Εκκλησίας. Έτσι μπορεί να δηλώνει αγέρωχα:

"Έχοντας πίστη... στην ανθρώπινη πρόοδο και τη σταθερότητα του Θεού, ο ελεύθερος άνθρωπος σέβεται τις παλιές μορφές των θρησκειών και δεν βλαστημά τον Δία όπως δεν βλαστημά τον Γιεχωβά. Απευθύνει εγκάρδιο χαιρετισμό στην εικόνα του Πυθικού Απόλλωνα και ανακαλύπτει την αδελφική ομοιότητά του με την ένδοξη όψη του αναστημένου Σωτήρα. Πιστεύει στη μεγάλη αποστολή της Καθολικής ιεραρχίας και βρίσκει ικανοποίηση παρατηρώντας τους Πάπες του μεσαίωνα που αντέταξαν τη θρησκεία ελέγχοντας την απόλυτη κυριαρχία των βασιλιάδων. Διαμαρτύρεται όμως μαζί με τους αιώνες της επανάστασης ενάντια στη σκλαβιά της συνείδησης που τις αλυσίδες της κλειδώνουν τα κλειδιά του Ποντίφικα. Είναι πιο Προτεστάντης από το Λούθηρο διότι δεν πιστεύει στο αλάθητο της Ομολογίας του Ausburg και πιο Καθολικός από τον Πάπα γιατί δεν φοβάται ότι η ενότητα της εκκλησίας θα διαρρηχθεί  από την εχθρότητα των ανακτόρων. Εμπιστεύεται το Θεό περισσότερο από την πολιτική της Ρώμης για τη σωτηρία της ιδέας της ενότητας, σέβεται τη μεγάλη ηλικία της εκκλησίας αλλά δε φοβάται ότι θα πεθάνει. Γνωρίζει ότι ο φαινομενικός της θάνατος θα είναι μια μεταμόρφωση και μια ένδοξη ανάληψη".

Εδώ ο Levi φαίνεται να τοποθετεί τον "Ελεύθερο Άνθρωπο" (συμπεριλαμβάνοντας προφανώς και τον εαυτό του), πάνω από την ορατή εκκλησία. Γράφοντας σε μια εποχή όπου ο Παπισμός μαχόταν ενάντια στις δυνάμεις του "σύγχρονου πολιτισμού", ο Levi κάνει λεπτές συγκρίσεις μεταξύ του Πάπα Πίου ΙΧ και διαφόρων οπαδών του όπως ο Louis Veuillot από τη μία και των θεωρητικά πιο ανοιχτόμυαλων μεσαιωνικών μυστικιστών από την άλλη. Παρόλα αυτά, ο Levi κατηγορούσε συχνά τα ίδια άτομα που κατηγορούσαν ο Πίος και ο Veuillot. Παρά την συχνά εκφραζόμενη πνευματική του ανεξαρτησία, κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες για να δείξει, πειστικά ή όχι, πως οι μαγικές και Καμπαλιστικές του διδασκαλίες συμβιβαζόταν με τα "Μαθήματα Λαθών" (Syllabus of Errors) του Πάπα, κάτι που μόνο λίγοι σύγχρονοι θεολόγοι θα μπορούσαν να κάνουν ακόμη κι αν προσπαθούσαν. Ειδικά η "Ιστορία της Μαγείας" είναι γεμάτη από αυτό το πνεύμα. Συγκεκριμένα σχόλια όπως το ακόλουθο δεν θα του εξασφάλιζαν κανένα έπαινο από πολλούς σύγχρονους οικουμενικούς επισκόπους: "Η αναρχία διαίρεσε γρήγορα τους οπαδούς του Λούθηρου τους οποίους πια ένωνε μόνο ένα κοινό στοιχείο της πίστης τους. Όλοι πίστευαν στο Σατανά και καθώς αυτό το πνεύμα της εξέγερσης τους έπαιρνε μακριά από Θεό, μεγάλωσε, παίρνοντας τελικά τεράστιες διαστάσεις".

Το ίδιο περίπου πνεύμα μπορεί να βρει κανείς και στο "Κλειδί των Μυστηρίων" και η ειρωνεία είναι ότι το βιβλίο αυτό μεταφράστηκε από τον Aleister Crowley.

Πώς μπορούμε να συμφιλιώσουμε αυτές τις δύο αντιτιθέμενες τάσεις στη σκέψη του Levi οι οποίες κατά καιρούς εμφανιζόταν όχι μόνο στο ίδιο βιβλίο αλλά και στην ίδια πρόταση; Η απάντηση μπορεί να βρεθεί στην αλληλογραφία του με τον Nicolas-Joseph Βαρόνο Spedalieri. Στην επιστολή 19 γράφει:

Η Εκκλησία, όπως κι εμείς, έχει ένα πνεύμα κι ένα σώμα. Ένα άφθαρτο πνεύμα κι ένα φθαρτό σώμα. Αλλά το πνεύμα ανανεώνει το σώμα όταν αυτό φθείρεται.

Η παρούσα ασθένεια από την οποία πεθαίνει το ορατό σώμα της Καθολικής Εκκλησίας είναι η αναρχία. Το αναφέρω συχνά στις εργασίες μου αλλά εάν η μητέρα μου καταστεί λεπρή ή ανάπηρη, είναι λιγότερο μητέρα μου;

Μη φοβάστε ότι η Ρώμη θα με καταδικάσει. Έχω ήδη υποβάλλει τα βιβλία μου στα επίσημα όργανα στο Παρίσι που, αν χρειαστεί, θα επιβάλλουν τις απόψεις τους στην Καθολική Εκκλησία. Να η απάντηση: "Δεν δεχόμαστε ούτε αποδοκιμάζουμε. Τα βιβλία σας δεν είναι ούτε αιρετικά ούτε ασεβή. Είναι ιδιόρρυθμα".

Σημειώστε ότι στη θεολογική διάλεκτο "ιδιόρρυθμος" δεν σημαίνει "τρελός". Άλλωστε μια ολόκληρη σειρά από παπικά διατάγματα αποκλήθηκαν "ιδιόρρυθμα", το οποίο σημαίνει αυτόν που ερευνά ελεύθερα, έξω από την καθιερωμένη σειρά, με δικό του τρόπο, ρυθμό.

Προφανώς, αυτή δεν ήταν επαρκής εξήγηση για τον καλό Βαρόνο διότι στην επιστολή 40 ο Levi μιλάει πιο κατηγορηματικά:

Τώρα θα δώσω απάντηση στις ερωτήσεις σας σχετικά με την εσωτερική εκκλησία.

Υπάρχει μόνο μια αληθινή εκκλησία. Αλλά μέσα σ' αυτή την εκκλησία υπάρχουν δύο ιερατεία: το εκκλησιαστικό και το προφητικό. Η τιάρα του Ααρών και η ράβδος του Μωυσή. Γνωρίζεται ότι ο Ααρών δεν έπαψε να είναι υπέρτατος επίσκοπος ούτε όταν κατασκεύασε το χρυσό μόσχο και επέτρεψε τη λατρεία του. Το επίσημο ιερατείο πάντα δίωκε το ιερατείο του πνεύματος το οποίο, με τη σειρά του, παραμένει εξωτερικά υπάκουο στο επίσημο ιερατείο. Ποτέ δεν θέτει βωμό εναντίον βωμού πράγμα που θα ήταν αισχρό ενώπιον του Θεού.

Έτσι, για τον Levi η εκκλησία του Ιωάννη και η Εκκλησία του Πέτρου είναι αδιαχώριστες όπως το σώμα και η ψυχή. Το μεν πρέπει πάντα να συνυπάρχει με την δε.

Ο A. E. Waite (1860-1940) 

Ο A. E. Waite (1860-1940) ήταν μια γοητευτική φιγούρα. Μεταφραστής του Levi ήταν επίσης μέλος του Ερμητικού Τάγματος της Χρυσής Αυγής ενώ είχε μεταφέρει τις διδασκαλίες της σε άτομα όπως ο Charles Williams και ο Arthur Machen. Ήταν ένας παραγωγικός συγγραφέας και κανείς σπουδαστής της μαγείας δεν μπορεί να ξεφύγει τελικά από τα έργα του. Οι μελέτες του Waiteπάνω στο Ιερό Δισκοπότηρο, τους Ροδόσταυρους, την Καμπαλά, το Ταρώ, την Τελετουργική Μαγεία (για να μην αναφέρουμε την τράπουλα ταρώ των Rider - Waite) είναι αρκετές για να εξασφαλίσουν τη θέση του στην ιστορία.

Γεννήθηκε στην Αμερική αλλά εγκαταστάθηκε νέος στη Μεγάλη Βρετανία και  συμφώνησε με τους ιδρυτές της Χρυσής Αυγής. Μεγαλωμένος Καθολικός, ασκούσε περιπτωσιακά τη θρησκεία του. Αρκετά σημεία της κριτικής του απηχούν την κριτική του Levi.

Ασφαλώς ο Waite είχε γοητευθεί με την ιδέα της κρυμμένης Ιωαννικής Εκκλησίας. Στο έργο του "Η Αδελφότητα του Ρόδινου Σταυρού" γράφει εκτεταμένα για τους Ροδόσταυρους (τους οποίους προσπάθησε σκληρά να διαχωρίσει από το δημοφιλές αμερικανικό τάγμα γνωστό ως AMORC). Θεωρεί ότι οι αυθεντικοί ακόλουθοι του Cristian Rosenkreutz ήταν τουλάχιστον μια πλευρά της κρυμμένης εκκλησίας την οποία περιγράφει με τους ακόλουθους όρους:

Δεν είναι επίσημα ή παραδοσιακά ένα Τάγμα της Ιπποσύνης. Δεν υπάρχουν χειροτονίες ιπποτών ή ιπποτικοί τίτλοι. Παρόλα αυτά είναι μια Πνευματική Ιπποσύνη, μια Ιπποσύνη του Θεού και ένα Militia Templi. Δεν ανταγωνίζεται τις εξωτερικές Χριστιανικές Εκκλησίες, είναι μια Εκκλησία των Εκλεκτών, μια Κρυφή και Άγια Συνέλευση. Δεν είναι ένα κολέγιο δογματικής Θεολογίας αλλά ένας Οίκος του Μυστικού Χριστού. Είναι ένας τύπος κυβέρνησης αλλά κεφαλή όλων είναι ο Χριστός, ο Κρυφός Διδάσκαλος του Ρόδινου Σταυρού. Δεν έχει απαιτήσεις επί της Αποστολικής Διαδοχής φροντίζοντας περισσότερο γι' αυτή την ανώτερη χειροτονία που απονέμεται με τρόπο διαφορετικό από την επίθεση των χειρών. Είναι ένας Οίκος του Ιερού Δισκοπότηρου με την ιερότητα ενός υψηλού συμβολισμού όπου το Ιερό Έμβλημα του Τάγματος είναι σφραγισμένο με τον Άρτο και τον Οίνο.

Εδώ έχουμε μια άποψη αρκετά διαφορετική από αυτή του Levi. Εδώ ο διαχωρισμός της μυστικής εκκλησίας από τις εξωτερικές εκκλησίες είναι πολύ πιο καθαρός (και στο θέμα αυτό δεν βρίσκουμε τίποτε από την ευνοιοκρατία του Levi για τη Ρώμη). Αλλά στο έργο του "Η Κρυφή Εκκλησία του Ιερού Δισκοπότηρου" (εκδ. 1909), ο Waite εισέρχεται βαθύτερα στο όλο θέμα.

Όπως υπονοεί ο τίτλος, το βιβλίο είναι μια εις βάθος ματιά στους σχετικούς με το Δισκοπότηρο μύθους και στις επαναλαμβανόμενες υποθέσεις ότι οι μύθοι αυτοί ήταν αλληγορίες ή παραβολές του μυστικού της Ιωαννικής Εκκλησίας. Ο Waite μας πληροφορεί ότι: "Αυτή η (Ρωμαιοκαθολική) Εκκλησία είναι ο μάρτυρας δια μέσο των αιώνων, του οποίο το ένστικτο επί των μεγάλων θεμάτων δεν έσφαλε ποτέ. Ωστόσο, μακροχρόνια και υπομονετικά, οι δυνάμεις του βάθους και οι δυνάμεις του ολέθρου σφυροκοπούσαν τις εξωτερικές πύλες". Κατά τη διάρκεια της εργασίας του απορρίπτει την ιδέα ότι υπήρχε μια ξεχωριστή Κέλτικη εκκλησία, υπέρτερη της Ρώμης, που συμβολιζόταν από την ομάδα του Δισκοπότηρου αν και αυτή η ιδέα ήταν πολύ δημοφιλής την εποχή εκείνη.

Ένα κεφάλαιο αυτού του βιβλίου ήταν ειδικά αφιερωμένο στην ιδέα της Ιωαννικής Εκκλησίας. Ο Waite επιμένει ότι είναι αδύνατο, από τα υπάρχοντα στοιχεία, να καθοριστεί εάν έχει υπάρξει ποτέ τέτοια εκκλησία. Με τον συνηθισμένο του τρόπο αμφιταλαντεύεται μεταξύ διάφορων πιθανοτήτων και τελικά τις απορρίπτει όλες. Πού καταλήγει λοιπόν; Τελικά ξεκαθαρίζει:

"Η Μυστική Εκκλησία είναι η Εκκλησία μας όταν εισέρχεται στη βαθύτερη κατανόηση της τέλειας σιωπής της".

Επιπλέον ο Waite μας διαβεβαιώνει ότι αυτή η κατανόηση δεν μπορεί να συμβεί μέσω του Προτεσταντισμού: "Ο Εκκλησιαστικός Μυστικιστής που βρίσκεται στον υψηλότερο θρόνο της συνείδησής του δεν διαφέρει σε τίποτε από την καθιερωμένη Καθολική δοξασία εκτός από την διαφορά στην έκφραση ή εάν κάνει λάθος... Πάνω απ' όλα το μονοπάτι του μυστικισμού δεν περνά μέσα από αιρέσεις". Αν και οι Εκκλησίες του Πέτρου και του Ιωάννη είναι γι' αυτόν πιο διακριτές απ' ότι για τον Levi, ο Waite τελικά αδυνατεί να τις διαχωρίσει τελείως.

Ο Vladimir Soloviev, ο τρίτος από τους μάρτυρές μας, είναι δημοφιλής ειδικά σήμερα λόγω των κειμένων του επί της μορφής της Σοφίας (Sophia), των μυστικιστικών του εμπειριών και των προφητικών οραμάτων του που αποκαλύπτονται στο "Πόλεμος, Πρόοδος και το Τέλος της Ιστορίας". Σε μια άλλη, λιγότερο δημοφιλή εργασία του, "Η Ρωσία και η Συμπαντική Εκκλησία", οSoloviev έγραψε για την Εκκλησία και τις σχέσεις της με κάθε άποψη της δημιουργίας. Ενώ δεν έθεσε κάποιο συγκεκριμένο ερώτημα για την Ιωαννική Εκκλησία, καταπιάστηκε με τη σχέση της Ορθόδοξης ιεραρχίας με τον Παπισμό, έχοντας προηγουμένως συνταυτίσει τα δύο δόγματα κατά πολύ με το ίδιο φως έτσι όπως η Ιωαννική Εκκλησία είχε απεικονιστεί ως ενάντια στην Εκκλησία του Πέτρου. Με μια λέξη ήταν το ίδιο παλιό θέμα της Εκκλησίας της Αγάπης απέναντι στην Εκκλησία των νόμων. Η απάντηση του Soloviev είναι ξεκάθαρη:

Η αρχή αυτής της παγκόσμιας θρησκευτικής ενότητας της δόξας και της αλήθειας, η οποία θα γίνει τελικά η πεμπτουσία της ζωής κάθε πιστού ανθρώπου και ο τέλειος και ακατάλυτος δεσμός μεταξύ αυτού και των συνανθρώπων του, πρέπει εντωμεταξύ να έχει τουλάχιστον μια αντικειμενική ύπαρξη και να δρα οπουδήποτε κάτω από τους "τύπους" μιας ορατής και καθορισμένης εξουσίας.

Σε ένα μεγάλο τμήμα αυτού του βιβλίου προσπαθεί να αποδείξει ότι αυτή η εξουσία είναι ο Πάπας της Ρώμης με τον οποίο, υποθέτει ο Soloviev, η πλειοψηφία της Ορθοδοξίας  είναι ουσιαστικά, αν όχι φανερά, ενωμένη. Αλλά τι συμβαίνει με τις παλαιότερες κακοήθειες των Πάπων καθώς και χιλιάδων άλλων ανθρώπων της εκκλησίας; "Κάθε φαινομενική διαστροφή κατά τη διάρκεια της ιστορίας της εκκλησίας ανήκει στους ανθρώπινους "τύπους" παρά στην ουράνια "ουσία" της θρησκευτικής κοινωνίας".

Έτσι πολύ δύσκολα θα συμφωνούσαν ο Levi και ο Waite μαζί του. Αλλά, όσο αφορά τον Soloviev, αυτά τα ελαττώματα δεν είναι ένα είδος άλμπατρος που πρέπει να γεννηθούν  χάρη της απόλαυσης των πνευματικών ωφελειών του Καθολικισμού. Η εξουσία της Εκκλησίας "πρέπει να είναι ανθρώπινη και ατελής στην ιστορική της εκδήλωση ώστε να παραδεχτεί την πιθανότητα της ηθικής αντίστασης και να αφήσει χώρο για αμφιβολίες, αντιδικίες, πειρασμούς και όλα αυτά που αποτελούν την ουσία της ελεύθερης και γνήσιας ανθρώπινης αρετής". Για τον Soloviev η Εκκλησία του Ιωάννη και του Πέτρου είναι τόσο συνδεδεμένες ώστε ουσιαστικά να μην υπάρχει κανείς διαχωρισμός. Καλύτερα, θα έλεγε κανείς, ότι οι δύο είναι στοιχεία μέσα στην ψυχή κάθε μέλους της Εκκλησίας όπως στην ορατή εκκλησία ως όλο.

Ο Valentin Tomberg (1900-1973) σε φωτογραφία στα τέλη της δεκαετίας του '40

Ο Valentin Tomberg (1900-1973) διακρίθηκε στους εσωτερικούς κύκλους μετά το θάνατό του. Γεννημένος στην Άγια Πετρούπολη της Ρωσίας από Γερμανούς γονείς μεγάλωσε ως Λουθηριανός. Επηρεασμένος από τον Soloviev, είχε επίσης ένα όραμα της Σοφίας (Sophia). Για πολλά χρόνια μαθητής του Rudolf Steiner, ο Tomberg άφησε την Ανθρωποσοφική Εταιρεία το 1940 και ασπάστηκε τον Καθολικισμό.

Με δεδομένο το υπόβαθρό του δεν είναι περίεργο ότι οι δυο κυριότερες λογοτεχνικές προσπάθειές του, το "meditations on the Tarot" και το "Covenant of the Heart" θα μπορούσαν να είναι απόπειρες για την εξερεύνηση του "Χριστιανικού Ερμητισμού". Ούτε, με δεδομένη την επίδραση του Soloviev, πρέπει να είναι δική του η παρακάτω γνώμη:

Τώρα ο Ιωάννης, που υποτάχθηκε εθελοντικά στον Πέτρο ως αρχηγό ή πρίγκιπα των αποστόλων, δεν έγινε διάδοχός του μετά τον θάνατό του αν και έζησε πολλά χρόνια μετά τον Πέτρο. Ο αγαπημένος μαθητής που άκουγε τον χτύπο της καρδιά του Διδασκάλου ήταν, είναι και θα είναι ο εκπρόσωπος και φύλακας αυτής της καρδιάς και ως τέτοιος δεν ήταν, δεν είναι και δεν θα είναι ο αρχηγός ή η κεφαλή της Εκκλησίας. Γιατί όπως η καρδιά δεν κλήθηκε να αντικαταστήσει το κεφάλι, έτσι ο Ιωάννης δεν κλήθηκε να αντικαταστήσει τον Πέτρο. Φυσικά η καρδιά διαφυλάσσει τη ζωή του κορμιού και της ψυχής αλλά είναι το κεφάλι που παίρνει τις αποφάσεις, κατευθύνει και επιλέγει τα μέσα για τις ενέργειες όλου του οργανισμού, της κεφαλής, της καρδιάς και των μελών. Η αποστολή του Ιωάννη είναι να κρατήσει ζωντανή τη ζωή και την ψυχή της Εκκλησίας μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία. Αυτός είναι ο λόγος που ο Ιωάννης δεν διεκδίκησε και ποτέ δεν θα διεκδικήσει τη θέση του διοικητή του σώματος της Εκκλησίας. Ζωοποιεί το σώμα αλλά δεν κατευθύνει τη δράση του.

Αυτή η άποψη σύμφωνα με την οποία το πνεύμα του Αγ. Ιωάννη οδηγεί την καρδιά της εκκλησίας ενώ το πνεύμα του Αγ. Πέτρου κατευθύνει την κεφαλή της, νομίζω ότι είναι η πιο ορθή. Μια ματιά στο θέμα όπως παρουσιάζεται σήμερα από την Καθολική εκκλησία είναι αρκετή για κάποιον ώστε να τα παρατήσει. Κάποιοι που αποκαλούν τους εαυτούς τους "Παραδοσιακούς" φαίνεται να έχουν αναβιώσει το πνεύμα αυτού που αποκαλεί ο  Levi "σεχταρισμό", διαφυλάσσοντας ευσεβώς τα ήθη και τις ιδέες της εποχής του Αϊζενχάουερ και εξοστρακίζοντας ως αλλόθρησκους όσους δεν συμφωνούν. Οι "Συντηρητικοί" διατηρούν ως Θεία Εντολή οτιδήποτε απορρέει από τη Σύνοδο της Ρώμης, ανεξάρτητα από το πόσο μη Καθολικό μπορεί να είναι, και εξοστρακίζουν κι αυτοί όσους διαφωνούν. Στο "κυρίως ρεύμα", οι Καρδινάλιοι αρνούνται την αληθινή παρουσία του Χριστού στη Θεία Ευχαριστία και επανασχεδιάζουν τις εκκλησίες τους για να απηχούν αυτή την κακοδοξία πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα την βίαια απόσπαση εξαίρετων έργων τέχνης. Μπροστά σ' αυτές τις τάσεις πολλοί αιθεροβατούν μετά από αμφισβητήσιμα οράματα ή θεωρούν τον εαυτό τους ως αντι-Πάπα. Ο ίδιος ο Άγιος Πατέρας είναι περίεργα σιωπηλός. Προσθέστε στα παραπάνω ότι η υπόθεση οδηγείτε σε μία όλο και πιο μη πνευματική κατεύθυνση αναμειγμένη με καλές δόσεις άγνοιας, απληστίας και πολιτικής.

Πράγματι, όπως πρότεινε ο Waite, το όλο σκηνικό του Δισκοπότηρου μπορεί να εκληφθεί ως μια παραβολή επί της Καθολικής Εκκλησίας. Ο Ψαράς-Βασιλιάς είναι πληγωμένος και η χώρα είναι ερημωμένη. Τα μυστήρια του Δισκοπότηρου έχουν τη δύναμη να στηρίξουν το βασιλιά και τους ιππότες του αλλά όχι να τους θεραπεύσουν. Το νέφος είναι πάνω από το θυσιαστήριο και για να θεραπευθεί η Έρημη Χώρα πρέπει να απαντηθεί η ερώτηση: "Ποιόν υπηρετεί το Δισκοπότηρο"; Γιατί βρίσκεται εδώ η Εκκλησία;

Αυτό είναι που έχουμε πάψει να βλέπουμε. Όπως λεει ο Waite, αυτή η μυστηριώδης εσωτερική Εκκλησία που αναζητάμε είναι η "εξωτερική" Εκκλησία όταν "εισέρχεται στη βαθύτερη κατανόηση της τέλειας σιωπής της" που σημαίνει την πνευματική της αποστολή της λύτρωσης και την θαυμαστή και ζωοδότρα φύση των μυστηρίων της. Αυτό είναι που έχουμε ξεχάσει. Είναι ένα μεγάλο τμήμα της αιτίας για την σήψη που επικρατούσε πριν την Σύνοδο Vatican II και για την παραφροσύνη που προστέθηκε μετά.

Αλλά τι μπορούμε να κάνουμε; Καθώς οι κλίκες οργίζονται και βρυχώνται η μία εναντίων της άλλης, πολύς κόσμος εντός και εκτός της Εκκλησίας μελετά τμήματα των παραδόσεών της από τους πρώιμους Εκκλησιαστικούς Πατέρες έως τα Γρηγοριανά μέλη. Πολλοί νέοι άνθρωποι που ελκύστηκαν από αυτή την παράδοση (αν και συχνά αποθαρρύνθηκαν από τους εκπροσώπους της) αρχίζουν να ανακαλύπτουν ξανά την πνευματική πλευρά της Εκκλησίας, τα πλούτη της παραδοσιακής λειτουργίας και την σοφία των Αγίων της.

Για αυτούς τους λόγους, η παρούσα κατάσταση είναι μια κατάσταση εσωτερικής εξορίας για όλους αυτούς που η θέση τους είναι πολύ χαμηλή ή δεν τους δίνει καμιά υπευθυνότητα. Όπως το έθεσε ο Tomberg "αυτοί που έγιναν μοναχικοί για να αναζητήσουν τη βαθύνοια μακάρι να φτάσουν από το μονοπάτι της πνευματικής εμπειρίας τους στο αδιατάρακτο εσωτερικό όπου τα δόγματα της Εκκλησίας είναι απολύτως αληθινά". Αυτοί είναι οι άνθρωποι που θα κάνουν την ερώτηση και θα θεραπεύσουν την Έρημη Χώρα. Αλλά μερικοί από αυτούς μπορεί να μοιάζουν περισσότερο με τον Eliphas Levi απ' ότι με τον Fulton Sheen. Όπως τελικά και να καταλήγει, πιστεύω ότι, όπως είπε και ο Levi, "ο φαινομενικός θάνατος της Εκκλησίας θα είναι μία μεταμόρφωση και μία ένδοξη ανάληψη".

Είτε συμβαίνει στην εποχή μου, είτε όχι, συμφωνώ με τον Soloviev ότι ο λόγος για όλα αυτά είναι "να παραδεχτεί την πιθανότητα της ηθικής αντίστασης και να αφήσει χώρο για αμφιβολίες, αντιδικίες, πειρασμούς και όλα αυτά που αποτελούν την ουσία της ελεύθερης και γνήσιας ανθρώπινης αρετής".

Τελικά είναι επιθυμία κάθε πιστού Καθολικού, ανεξάρτητα από τα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο εν γένει, να εγκαταλείψει την Μαχόμενη Εκκλησία, να αφήσει πίσω του αυτόν τον κόσμο των σκιών και του πόνου και να ενταχθεί με την Θριαμβεύουσα Εκκλησία στον ουρανό. Εκεί η ουράνια Συγχώρεση και η ουράνια Δικαιοσύνη συνυπάρχουν τέλεια και ο Αγ. Ιωάννης αντικρίζει κατά πρόσωπο τον Αγ. Πέτρο.

Μετάφραση: Θ.Α.