ΓΙΑΤΙ ΚΑΠΟΙΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΣΕ ΘΕΩΡΙΕΣ ΣΥΝΟΜΩΣΙΑΣ;
Από το περιοδικό American Scientific Mind (Ιούλιος - Αύγουστος 2015)
Ο Christopher French, ένας καθηγητής της ψυχολογίας στο Κολέγιο Goldsmiths του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, εξηγεί:
Παρά το γεγονός ότι οι πεποιθήσεις συνωμοσίας μπορεί περιστασιακά να βασίζονται σε ορθολογική ανάλυση των στοιχείων, τις περισσότερες φορές δεν συμβαίνει αυτό. Ως ανθρώπινο είδος, ένα από τα μεγαλύτερα ατού μας είναι η ικανότητά μας να βρίσκουμε μοτίβα με νόημα στον κόσμο γύρω μας και να βγάζουμε αιτιώδη συμπεράσματα. Μερικές φορές, όμως, βλέπουμε πρότυπα και συνδέσεις αιτιότητας εκεί που δεν υπάρχουν, ειδικά όταν έχουμε την αίσθηση ότι τα γεγονότα είναι πέρα από τον έλεγχό μας.
Η ελκυστικότητα των θεωριών συνωμοσίας μπορεί να προκύψει από μια σειρά από γνωστικές προκαταλήψεις που χαρακτηρίζουν τον τρόπο με τον οποίο επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες.
• Η «Προκατάληψη επιβεβαίωσης" είναι η πλέον διαδεδομένο γνωστική προκατάληψη και μια ισχυρή κινητήρια δύναμη της πίστης σε συνωμοσίες. Όλοι μας έχουμε μια φυσική τάση να δίνουμε περισσότερο βάρος στις αποδείξεις που υποστηρίζουν αυτό που ήδη πιστεύουμε και να αγνοούμε αποδείξεις που έρχονται σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις μας. Τα πραγματικά γεγονότα που γίνονται συχνά αντικείμενο των θεωριών συνωμοσίας τείνουν να είναι εγγενώς πολύπλοκα και ασαφή. Πρόωρες αναφορές και εκθέσεις μπορεί να περιέχουν λάθη, αντιφάσεις και ασάφειες, και εκείνοι που επιθυμούν να βρουν αποδείξεις συγκάλυψης θα επικεντρωθούν σε τέτοιου είδους ασυνέπειες ώστε να ενισχύσουν τους ισχυρισμούς τους.
• Η «Προκατάληψη της αναλογικότητας», η έμφυτη τάση μας να υποθέτουμε ότι οι μεγάλες εκδηλώσεις έχουν μεγάλη αιτίες, μπορεί επίσης να εξηγήσει την τάση μας να δεχόμαστε συνωμοσίες. Αυτός είναι ένας λόγος που πολλοί άνθρωποι δεν πίστεψαν ότι ο Πρόεδρος John F. Kennedy ήταν το θύμα ενός διαταραγμένου μοναχικού οπλοφόρου και ήταν πιο εύκολο να αποδεχτούν τη θεωρία ότι ο ίδιος υπήρξε θύμα μιας συνωμοσίας μεγάλης κλίμακας.
• Μια άλλη σχετική γνωστική προκατάληψη είναι «Προβολή». Άνθρωποι που δέχονται τις θεωρίες συνωμοσίας εμπλέκουν πιο συχνά τον εαυτό τους με συνωμοτικές συμπεριφορές, όπως η διάδοση φημών ή τείνουν να είναι καχύποπτοι με τα κίνητρα των άλλων. Αν αποκτήσει κανείς μια τέτοια συμπεριφορά, θα του φαίνεται φυσικό ότι οι άλλοι άνθρωποι θα έχουν τέτοια συμπεριφορά επίσης. Έτσι, κάθε συνωμοσία θα του φαίνεται πιο ρεαλιστική και διαδεδομένη. Επιπλέον, οι άνθρωποι οι οποίοι τείνουν έντονα προς τον συνωμοτικό τρόπο σκέψης είναι πιο πιθανό να υποστηρίξουν αμοιβαία αντιφατικές θεωρίες. Για παράδειγμα, αν κάποιος πιστεύει ότι ο Οσάμα Μπιν Λάντεν σκοτώθηκε πολλά χρόνια πριν η αμερικανική κυβέρνηση ανακοινώσει επίσημα το θάνατό του, θα είναι επίσης πιο πιθανό να πιστεύει ότι είναι ακόμα ζωντανός.
Κανένα από τα παραπάνω δεν αποδεικνύει ότι όλες οι θεωρίες συνωμοσίας είναι ψευδείς. Κάποιες μπορεί πράγματι να αποδειχθούν αληθινές. Το θέμα είναι ότι κάποια άτομα έχουν την τάση να βρίσκουν τις θεωρίες αυτές θελκτικές. Η ουσία του θέματος των θεωριών συνωμοσίας είναι ότι οι συνομωσιολογούντες δεν είναι σίγουροι ποια είναι η αληθινή εξήγηση κάποιου γεγονότος• είναι απλώς σίγουροι ότι η «επίσημη άποψη» είναι μια συγκάλυψη.
Ο Christopher French, ένας καθηγητής της ψυχολογίας στο Κολέγιο Goldsmiths του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, εξηγεί:
Παρά το γεγονός ότι οι πεποιθήσεις συνωμοσίας μπορεί περιστασιακά να βασίζονται σε ορθολογική ανάλυση των στοιχείων, τις περισσότερες φορές δεν συμβαίνει αυτό. Ως ανθρώπινο είδος, ένα από τα μεγαλύτερα ατού μας είναι η ικανότητά μας να βρίσκουμε μοτίβα με νόημα στον κόσμο γύρω μας και να βγάζουμε αιτιώδη συμπεράσματα. Μερικές φορές, όμως, βλέπουμε πρότυπα και συνδέσεις αιτιότητας εκεί που δεν υπάρχουν, ειδικά όταν έχουμε την αίσθηση ότι τα γεγονότα είναι πέρα από τον έλεγχό μας.
Η ελκυστικότητα των θεωριών συνωμοσίας μπορεί να προκύψει από μια σειρά από γνωστικές προκαταλήψεις που χαρακτηρίζουν τον τρόπο με τον οποίο επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες.
• Η «Προκατάληψη επιβεβαίωσης" είναι η πλέον διαδεδομένο γνωστική προκατάληψη και μια ισχυρή κινητήρια δύναμη της πίστης σε συνωμοσίες. Όλοι μας έχουμε μια φυσική τάση να δίνουμε περισσότερο βάρος στις αποδείξεις που υποστηρίζουν αυτό που ήδη πιστεύουμε και να αγνοούμε αποδείξεις που έρχονται σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις μας. Τα πραγματικά γεγονότα που γίνονται συχνά αντικείμενο των θεωριών συνωμοσίας τείνουν να είναι εγγενώς πολύπλοκα και ασαφή. Πρόωρες αναφορές και εκθέσεις μπορεί να περιέχουν λάθη, αντιφάσεις και ασάφειες, και εκείνοι που επιθυμούν να βρουν αποδείξεις συγκάλυψης θα επικεντρωθούν σε τέτοιου είδους ασυνέπειες ώστε να ενισχύσουν τους ισχυρισμούς τους.
• Η «Προκατάληψη της αναλογικότητας», η έμφυτη τάση μας να υποθέτουμε ότι οι μεγάλες εκδηλώσεις έχουν μεγάλη αιτίες, μπορεί επίσης να εξηγήσει την τάση μας να δεχόμαστε συνωμοσίες. Αυτός είναι ένας λόγος που πολλοί άνθρωποι δεν πίστεψαν ότι ο Πρόεδρος John F. Kennedy ήταν το θύμα ενός διαταραγμένου μοναχικού οπλοφόρου και ήταν πιο εύκολο να αποδεχτούν τη θεωρία ότι ο ίδιος υπήρξε θύμα μιας συνωμοσίας μεγάλης κλίμακας.
• Μια άλλη σχετική γνωστική προκατάληψη είναι «Προβολή». Άνθρωποι που δέχονται τις θεωρίες συνωμοσίας εμπλέκουν πιο συχνά τον εαυτό τους με συνωμοτικές συμπεριφορές, όπως η διάδοση φημών ή τείνουν να είναι καχύποπτοι με τα κίνητρα των άλλων. Αν αποκτήσει κανείς μια τέτοια συμπεριφορά, θα του φαίνεται φυσικό ότι οι άλλοι άνθρωποι θα έχουν τέτοια συμπεριφορά επίσης. Έτσι, κάθε συνωμοσία θα του φαίνεται πιο ρεαλιστική και διαδεδομένη. Επιπλέον, οι άνθρωποι οι οποίοι τείνουν έντονα προς τον συνωμοτικό τρόπο σκέψης είναι πιο πιθανό να υποστηρίξουν αμοιβαία αντιφατικές θεωρίες. Για παράδειγμα, αν κάποιος πιστεύει ότι ο Οσάμα Μπιν Λάντεν σκοτώθηκε πολλά χρόνια πριν η αμερικανική κυβέρνηση ανακοινώσει επίσημα το θάνατό του, θα είναι επίσης πιο πιθανό να πιστεύει ότι είναι ακόμα ζωντανός.
Κανένα από τα παραπάνω δεν αποδεικνύει ότι όλες οι θεωρίες συνωμοσίας είναι ψευδείς. Κάποιες μπορεί πράγματι να αποδειχθούν αληθινές. Το θέμα είναι ότι κάποια άτομα έχουν την τάση να βρίσκουν τις θεωρίες αυτές θελκτικές. Η ουσία του θέματος των θεωριών συνωμοσίας είναι ότι οι συνομωσιολογούντες δεν είναι σίγουροι ποια είναι η αληθινή εξήγηση κάποιου γεγονότος• είναι απλώς σίγουροι ότι η «επίσημη άποψη» είναι μια συγκάλυψη.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου