«Οι παλιές καλές εποχές…» ή μήπως όχι;

Στις συζητήσεις μας γίνεται συχνά αναφορά στην έννοια του «χρόνου». Πολλές φορές συζητάμε για τις «παλιές, καλές εποχές» ενώ στις αρχαίες μυθολογίες η αναφορά σε παλιότερες «χρυσές εποχές» ή στην «πτώση» της σημερινής κοινωνίας είναι ιδιαίτερα συχνή. Μάλιστα, σε περιόδους κρίσεων όπως αυτή που διανύουμε, η σύγκριση της κατάστασης του σημερινού πολιτισμού μας με παλαιότερους ιδεατούς, φανταστικούς ή και θεωρούμενους ως πραγματικούς πολιτισμούς έρχεται να απαλύνει πολλές φορές την αβάσταχτη πραγματικότητα, δείχνοντας ότι τα πράγματα κάποτε ήταν πολύ καλύτερα και επομένως υπάρχει η δυνατότητα να ξαναγίνουν έτσι.

Αυτή είναι μια πραγματικότητα που όλοι έχουμε βιώσει. Υπάρχει όμως ένα περίεργο πρόβλημα.

Από τη μία, όσο κι αν ψάξει κανείς ιστορικά, όσο κι αν αναζητήσει τεκμήρια στους πολιτισμούς, δεν θα βρει πουθενά μια απόδειξη ότι αυτές οι κοινωνίες υπήρξαν όντως. Από την άλλη είναι ιδιαίτερα περίεργο το γεγονός ότι όλο οι πολιτισμοί, από την ανατολή ως τη δύση κι από το βορρά ως το νότο έχουν μύθους, θρύλους και παραδόσεις για παλιές, καλές εποχές. Πως οι δύο αυτές, φανερά αντικρουόμενες θέσεις, μπορούν να ισχύουν ταυτόχρονα, χωρίς να συμπεράνουμε ότι η ανθρωπότητα έπασχε ανέκαθεν από διπολική διαταραχή(!) ;

Η σύγχρονη επιστήμη μας δείχνει ότι η έννοια που αποκαλούμε «χρόνο» δεν είναι παρά ένα δημιούργημα της συνείδησης. Στην φύση δεν υπάρχει κάτι που να είναι «χρόνος», εν αντιθέσει με τις τρεις φυσικές διαστάσεις του πλάτους του μήκους και του ύψους η οποίες μετρώνται με υλικά μέσα και τις οποίες μπορεί κανείς να χειραγωγήσει. “Αν προσπαθήσετε να πάρετε στα χέρια σας το χρόνο, πάντα θα γλιστρά μέσα από τα δάχτυλά σας. Οι άνθρωποι είναι σίγουροι ότι ο χρόνος υπάρχει , αλλά δεν μπορούν να τον πάρουν στα χέρια τους. Η αίσθησή μου είναι ότι δεν μπορούν να τον πάρουν στα χέρια τους, διότι δεν υπάρχει καθόλου", λέει ο Julian Barbour, Βρετανός φυσικός και συγγραφέας. Μάλιστα, την συνειδητοποίηση αυτή φαίνεται ότι είχαν και οι αρχαίοι φιλόσοφοι. Ο Μάρκος Αυρήλιος εξέφραζε κάτι παρόμοιο όταν έλεγε: «Η αδιάλειπτη πορεία του χρόνου δίνει συνεχώς τη νεότητα στην άπειρη αιωνιότητα». Κατά τον Πλάτωνα ο χρόνος είναι «η κινητή εικόνα της αιωνιότητας» (Τίμαιος) ενώ ο Αριστοτέλης εισάγει τον προβληματισμό της ύπαρξης ή μη του χρόνου για να κλίνει μάλλον προς το δεύτερο· ο χρόνος θα μπορούσε να θεωρηθεί ανύπαρκτος ή με τόσο αδύναμη ύπαρξη που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως σκιά: «ἢ ὅλως οὔκ εστιν, ἢ μόλις καὶ ἀμυδρῶς» (Αριστοτέλους - Φυσικά).

Παράλληλα, δεν βιώνουν όλοι οι άνθρωποι τον χρόνο με τον ίδιο τρόπο. Για τους δυτικούς, ο χρόνος έχει μια μορφή περισσότερο γραμμική ενώ η Ανατολή και η Νότια Αμερική αντιλαμβάνεται μια πιο κυκλική μορφή του χρόνου, η δε αμπορίτζινες της  Ωκεανίας αντιλαμβάνονται το χρόνο μόνο μέσα από τα όνειρά τους, χωρίς διαστάσεις. Κατά κάποιους ανθρωπολόγους μάλιστα, η αντίληψη του θείου έχει άμεση σχέση με τον τρόπο αντίληψης του χρόνου. Εξ ου και το ότι ο μονοθεϊσμός της Μέσης Ανατολής επέφερε την γραμμική αντίληψη του χρόνου.

Των ανωτέρω λεχθέντων, μπορούμε βάσιμα να θεωρήσουμε ότι ο χρόνος δεν είναι παρά ένα δημιούργημα της συνείδησής μας για να ερμηνεύσει την φαινομενική αλλαγή των πραγμάτων και των καταστάσεων. Έτσι λοιπόν, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι όλες οι διαστάσεις του χρόνου, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, συνυπάρχουν σε ένα αιώνιο «τώρα».

Από την άλλη, καθώς όλοι οι λαοί και οι πολιτισμοί είχαν αναπτύξει διαισθητικά μια γραμμική παράδοση σχετικά με την δημιουργία του ανθρώπου από κάποια ανώτερα όντα – θεούς και με την επακόλουθη «πτώση» τους, η έννοια του παρελθόντος είχε συνταυτιστεί με την πιο κοντινή θέση προς τον Θείο κύκλο ενώ η εξέλιξη του χρόνου σήμαινε και την απομάκρυνση του ανθρώπου. Με δεδομένη όμως την νέα θέαση του χρόνου, όπως αυτή αναπτύχθηκε πιο πάνω, μπορούμε πλέον να θεωρήσουμε ότι όταν αναφερόμαστε σε «παλιές, καλές εποχές» στην πραγματικότητα αναφερόμαστε για μια κατάσταση πιο αναπτυγμένη πνευματικά, πιο «κοντά στο Θεό» που συμβαίνει όμως τώρα, όχι σε κάποιο απροσδιόριστο παρελθόν.

Σήμερα λοιπόν, τώρα που μιλάμε, είναι η χρυσή, η αργυρά και η σιδηρά εποχή ταυτόχρονα, ανάλογα με τον βαθμό ανάπτυξης καθενός . Ο καθένας βιώνει την εποχή του ως βαθμό της ανάπτυξης της πνευματικής του κατάστασης. Μάλιστα, σύμφωνα με μια νέα επιστημονική θεωρία, το παρελθόν είναι απλά το πλαίσιο των εκδηλώσεων που καθορίζει την ύπαρξή μας (Biocentrism , BenBella, 2009). Πολλές από αυτές τις εκδηλώσεις είναι ακόμα ρευστές και άγραφες, και δεν έχουν ακόμη καθοριστεί. Δεν είναι τυχαίο ότι η περίεργη άποψη ότι «το παρόν αλλάζει το παρελθόν μας» έχει εκφραστεί από μυστικιστές των θρησκειών μέχρι υλιστές φιλοσόφους όπως ο Jean Paul Sartre.

Στο σημείο αυτό, και προκειμένου να γίνει καλύτερα αντιληπτή η παραπάνω άποψή περί μη υπάρξεως φυσικού χρόνου αλλά και, ταυτόχρονα, υπάρξεώς του ως χρηστικού εργαλείου της συνείδησής μας, είναι ίσως χρήσιμη μια εποπτική και κατανοητή παράσταση. Μπορείτε να θεωρήσετε το χρόνο σαν ένα βιβλίο και τον εαυτό σας ως τον αναγνώστη του. Τα γεγονότα υπάρχουν στο βιβλίο με μια σειριακή μορφή, από τον πρόλογο στην κυρίως ιστορία και, τέλος, στον επίλογο και είναι αυτή η γραμμικότητα που αντιλαμβανόμαστε ως «πέρασμα του χρόνου». Ο αναγνώστης όμως έχει και την συνειδητή επιλογή να ανοίξει ανά πάσα στιγμή το βιβλίο σε όποια σελίδα θέλει και να διαβάσει όποιο κεφάλαιο θέλει, ακόμη και διαβάζοντας τις λέξεις ανάποδα ή τυχαία. Αυτή είναι η θέση ενός πνευματικά αναπτυγμένου ανθρώπου.

Όλες οι διαστάσεις του χρόνου του μυθιστορήματος λοιπόν, υπάρχουν ταυτόχρονα στο βιβλίο. Η συνείδηση του αναγνώστη είναι αυτή που θα προσδώσει μία γραμμική αίσθηση στο χρόνο ή μία αντίληψη της ταυτόχρονης  ύπαρξης της ολοκληρωμένης ιστορίας.

Συνοψίζοντας την άποψή μας, δεν υπάρχουν παλιές, χρυσές εποχές που εκφυλίστηκαν, ούτε αρχαίοι διδάσκαλοι που εξαφανίστηκαν. Όλα αυτά συμβαίνουν σήμερα και ταυτόχρονα. Επαφίεται στην δική μας προσπάθεια για ανάπτυξη να δημιουργήσουμε για εμάς και τους πλησίον μας μια χρυσή εποχή ή να υποφέρουμε σε μια σιδηρά.